حمل و نقل دریایی چیست و چه نقشی در حمل و نقل بین المللی دارد؟ در ادامه به این سوال پاسخ می‌دهیم و با انواع کشتی ها آشنا می‌شویم.
حمل و نقل دریایی امروزه یکی از مهمترین و رایج‌ترین نوع جابجایی محسوب میشود. انواع مختلف کشتی‌ها در اقیانوس وجود دارند. آنها می‌توانند برای اهداف نظامی، حمل مسافر و کالا به کار گرفته شوند. اما حقیقت این است که اکثریت قریب به اتفاق کشتی‌هایی که در اقیانوس‌ها حرکت می‌کنند، به منظور حمل‌ونقل بین‌المللی بار هستند. ساختار کلی کشتی‌های باری با یکدیگر متفاوت است. البته از لحاظ مسیر نیز این کشتی‌ها با هم فرق دارند. هر نوع بار به شرایط مختلف و حالت حمل‌ونقل ویژه‌ای نیاز دارد. این امر ما را بر آن می‌دارد تا بر اساس نوع بارهایی که حمل می‌کنند، انواع کشتی های باری موجود را بررسی کنیم. اگر می‌خواهید با آنها آشنا شوید، تا پایان با ما همراه باشید.
همچنین شما می توانید برای اطلاعات بیشتر از اتاق حمل جوجه و یا دیگر طیور به سایت شایان تراک مراجعه نمایید.
حمل و نقل دریایی چیست؟
حمل‌ونقل دریایی یکی از رایج‌ترین و البته به‌صرفه‌ترین روش‌های حمل‌ونقل محسوب میشود. از این روش برای اهداف نظامی، حمل مسافر و جابجایی کالا استفاده میشود. خوب است بدانید که بیشتر کشتی‌هایی که در اقیانوس‌ها یا دریاها حضور دارند، کالاها را جابجا می‌کنند. هر کالایی با توجه به شرایط جابجایی آن، با نوع خاصی از کشتی‌های باری جابجا میشود، که ما در ادامه شما را با آنها آشنا خواهیم کرد. اما به‌طورکلی از نظر مسیر، انواع کشتی های باری به دو گروه تقسیم می‌شوند:
- کشتی‌های لاینر (خطوط منظم): کشتی‌های لاینر، در خطوط دریایی مشخص طبق ضوابط خاصی و با برنامه معینی فعالیت می‌کنند.
- کشتی‌های ترامپ (خطوط نامنظم): کشتی‌های ترامپ، در خطوط معین و از قبل تعیین شده فعالیت نمی‌کنند و محموله‌ها را به هر نقطه‌ای که صاحب کالا بخواهد حمل می‌کنند.
انواع کشتی باری از لحاظ نوع ساخت
همان‌طور که قبل‌تر اشاره کردیم، ساختار کشتی‌های باری با توجه به نوع باری که حمل می‌کنند، با یکدیگر فرق دارند. در واقع هر کدام با توجه به نیاز آن کالا طراحی و تولید می‌شوند. در ادامه شما را با انواع کشتی های باری از لحاظ ساخت آشنا خواهیم کرد.
کشتی های باری عمومی
کشتی‌های مخصوص کالاهای عمومی یا General Cargo، برای بارگیری و جابجایی طیف وسیعی از کالاها طراحی و تولید می‌شوند. این نوع از کشتی‌های باری مجهز به جرثقیل برای بارگیری هستند. البته به دلیل کاربرد این کشتی‌ها و حجم کمتر آنها نسبت به کشتی‌های تخصصی، کم‌کم در حال جایگزین شدن هستند.
کشتی های حمل کانتینر
جالب است بدانید که بیشتر از نیمی از تجارت اقیانوسی با انواع کشتی های عظیم حمل‌کننده کانتینر انجام میشود. این کشتی‌ها ویژه حمل کانتینر طراحی می‌شوند. بیشترین استفاده آنها برای حمل خشک بار در سطح بین‌الملل است. آنها بر اساس مقررات ISO برای حمل‌ونقل کانتینرهای استاندارد سازگار شده‌اند. به‌طورکلی، کشتی‌های حمل‌کننده کانتینر، کشتی‌های خودکاری هستند که با جرثقیل‌های دروازه‌ای بارگیری و تخلیه می‌شوند.
کشتی های فله بر
کشتی‌های فله بر برای حمل بارهای فله جامد طراحی و تولید می‌شوند. بارهایی مانند غلات، سیمان یا مواد معدنی با استفاده از انواع کشتی فله بر در سطح بین‌المللی جابجا می‌شوند. برای بارگیری و تخلیه در این نوع کشتی‌ها، لازم است تا از جرثقیل‌های قاشقی شکل استفاده شود که برای این منظور، مناطق طراحی شده برای این فعالیت روی عرشه آنها مشخص شده است.
تانکرهای نفت
تانکرهای نفتی از انواع کشتی‌های باری مخصوص برای انتقال نفت خام هستند. برخی مشخصات فنی آنها با کشتی‌های باری بسیار متفاوت است. برای مثال مقاومت این کشتی‌ها در برابر نشت روغن، مقاومت ساختاری و سیستم پمپاژ برای بارگیری و تخلیه سوخت آنها با دیگر کشتی‌های باری فرق دارد. این کشتی‌ها آن‌قدر بزرگ ساخته می‌شوند که مجبور هستند در دریاهای آزاد اسکله بزنند. جالب است بدانید که آنها می‌توانند تا دو میلیون بشکه نفت را در خود جای دهند.
کشتی های حمل گاز
حامل‌های گاز اغلب در همان گروه تانکرهای نفتی دسته‌بندی می‌شوند، اما این نوع کشتی‌ها از فن‌آوری پیشرفته‌تری برای ذخیره گاز مایع که یک سوخت محبوب است، برخوردار هستند. این نوع از کشتی‌های باری را می‌توانیم به دو گروه LNG که مخصوص حمل گاز طبیعی مایع است و LPG تقسیم کنیم. تفاوت اصلی این دو گروه از انواع کشتی های باری حمل گاز، از لحاظ فنی است. در حقیقت LNG ها در دمای ۱۷- درجه سانتی‌گراد و LPG در ۵۰– درجه سانتی‌گراد و در فشار ۱۸ کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع گاز حمل می‌کنند. حامل‌های LNG با مخازن بزرگ کروی روی عرشه قرار می‌گیرند.
کشتی های RO-RO
کشتی‌های Ro-Ro دارای رمپ و سکوهایی هستند که می‌توانند هر وسیله نقلیه چرخ‌دار را، از اتومبیل‌های شخصی گرفته تا وسایل نقلیه صنعتی یا کامیون‌های بارگیری شده برای سفرهای طولانی مدت بی‌حرکت کنند. همچنین روش‌های ترکیبی برای حمل‌ونقل مسافر (RO-RO) و با کانتینر (Ro-Lo) وجود دارد. در هر صورت، این نوع از انواع کشتی های باری به ویژه برای جلوگیری از آسیب رسیدن به وسیله حمل‌ونقل و باری، طراحی شده‌اند. این کشتی‌ها دارای طبقات مختلف و متحرک هستند تا از فضای آنها حداکثر استفاده به عمل آید و وسایل نقلیه می‌توانند به‌طور مستقیم به این کشتی‌ها وارد یا از آن خارج شوند.
کشتی های یخچالی
همان‌طور که از نام این کشتی‌ها مشخص است، آنها مجهز به یخچال‌هایی برای نگهداری مواد غذایی یا کالاهای فاسدشدنی هستند. انواع مواد مانند: میوه، لبنیات و مواد پروتئینی در آنها جابجا می شوند. انبار این نوع کشتی‌ها دارای امکاناتی برای برودت دما مختص به هر کالا است.
کشتی های دام‌بر
کشتی‌های دام‌بر کشتی‌هایی هستند که به‌طور انحصاری در حمل‌ونقل تعداد زیادی از حیوانات زنده همراه با الزامات موردنیاز برای جابجایی آنها مورداستفاده قرار می‌گیرند. در این کشتی‌ها معمولا غذا، آب، بستر خاکی، دارو، و غیره برای دام موجود است. سفر کشتی‌های دام‌بر از سه روز تا سه یا چهار هفته ادامه دارد.
حمل و نقل دریایی بین المللی
حمل و نقل دریایی بزرگترین و گسترده‌ترین شاخه حمل و نقل است. در سطح بین‌المللی جایگاه ویژه‌ای برای حمل و نقل دریایی قائل می‌شوند، چون اگر بخواهیم به‌طور ساده بگوییم، قیمت تمام شده بسیاری از کالاها، با حمل و نقل دریایی گره خورده است. در صنعت حمل و نقل دریایی بین المللی چند میلیون نفر مشغول به کار هستند. در ضمن این صنعت اهمیت زیادی در بحث تجارت آزاد دارد.
حمل و نقل دریایی اروپا
بر اساس آمارهای رسمی منتشر شده، بیش از ۸۰ درصد حجم تجارت دنیا از طریق دریا انجام میشود. به همین خاطر کشتی‌رانی یکی از مهمترین صنایع در صنعت حمل و نقل به شما می‌رود. وقتی در سطح بین المللی به این موضوع نگاه می‌کنیم، شاید بیشترین حجم مبادلات دریایی مربوط به دو قدرت اقتصادی دنیا یعنی آمریکا و چین باشد، اما در این بین نباید از نقش کشورهای اروپایی نیز غافل شویم. حمل و نقل دریایی اروپا از گذشته‌های دور فعال بوده و امروز هم یکی از اصلی‌ترین راه‌های تجارت در این قاره به حساب می‌آید. برای مثال وقتی به انگلستان نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که بیش از ۹۵ درصد حجم تجارت این کشور از طریق دریا انجام میشود. سایر کشورها مثل فرانسه، ایتالیا و اسپانیا نیز در این زمینه پیشرو هستند.
اصطلاحات انگلیسی مربوط به حمل و نقل دریایی
در حمل و نقل دریایی اصطلاحات بین المللی خاصی وجود دارند که در همه جای دنیا ثابت هستند. این اصطلاحات حتی در کشور ما نیز به شکل انگلیسی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه با چند مورد از مهمترین اصطلاحات انگلیسی حمل و نقل دریایی آشنا می‌شویم:
- حمل‌کننده یا Carrier: به کسی گفته میشود که در ازای گرفتن کرایه، کالا یا مسافر را از نقطه‌ای به نقطه دیگر جابه‌جا می‌کند.
- فرستنده یا Shipper: به کسی گفته میشود که کالا را از طرف خودش یا از طرف یک فرد دیگر ارسال می‌کند.
- گیرنده یا Consignee: کسی است که کالا برای او ارسال میشود.
- دریافت کننده یا Receiver: کسی است که بار را در بندرگاه تحویل می‌گیرد.
- FCL: کانتینری است که فقط شامل کالاهای یک نفر باشد.
- LCL: کانتینری که کالاهای چند نفر در آن قرار گرفته باشد.
- بارنامه یا B/L: سندی است که از سوی شرکت حمل و نقل صادر میشود و نشان دهنده انتقال مالکیت کالا از فروشنده به خریدار است.
- CFS: به انبار یا ایستگاه کانتینرها اطلاق میشود.
- Transshipment: به معنی تعویض کشتی در یک بندر میان‌راهی است.
- Strip: به معنی خالی کردن بار کانتینر است.
قوانین حمل و نقل دریایی ایران
کتاب قوانین حمل و نقل دریایی ایران در ۱۴ فصل تدوین شده است و نکات مختلفی را دربر می‌گیرد. در ادامه ضمن اینکه به سرفصل‌های این کتاب اشاره می‌کنیم، توضیح مختصری درباره این فصل‌ها نیز ارائه خواهیم کرد:
- قوانین حمل و نقل دریایی در ایران: این فصل دارای ۲۸ ماده است و بیان می‌کند که یک کشتی برای آنکه به ثبت برسد باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد.
- حقوق ممتازه: در این فصل به موضوع ضمانت در پرداخت بدهی و انجام تعهدات مالک کشتی پرداخته شده است.
- رهن کشتی: در ۱۰ ماده به موضوع رهن کشتی و قوانین آن می‌پردازد.
- باربری دریایی: شامل ۱۷ ماده است و در آن به موضوع حق باربری اشاره میشود.
- تعهدات مالکین کشتی نسبت به خدمه و تاجران: نحوه برخورد و تعامل مالکین کشتی با صاحبان کالا و کشورهای معامله‌کننده را شرح می‌دهد.
- وظایف ناخدا و خدمه کشتی: مسئولیت‌های ناخدا از قبلی صدور بارنامه و تحویل بار در این فصل بازگو شده‌اند.
- وثیقه دادن بار و دریافت وام: این فصل در واقع تکمیل کننده فصل سوم است.
- حمل مسافر: به مقررات حمل مسافر از طریق کشتی می‌پردازد.
- اجاره کشتی: اجاره کشتی با رهن آن فرق‌هایی دارد که در این فصل مورد اشاره قرار می‌گیرند.
- تصادف کشتی‌ها: قوانین مربوط به تصادف کشتی‌ها و آسیب دیدن آنها را دربر می‌گیرد.
- کمک به کشتی‌ها در خلیج فارس: نحوه کمک به کشتی‌هایی که در خلیج فارس با خطر مواجه شده‌اند در این فصل بیان شده است.
- خسارت دریایی: انواع خسارت در هنگام حمل و نقل بار را توضیح می‌دهد.
- دادگاه دریایی: نحوه رسیدگی به شکایات در دادگاه دریایی را بیان می‌کند.
- مقررات متفرقه: سایر مقررات حمل و نقل دریایی ایران در این فصل قرار گرفته‌اند.
آمار حمل و نقل دریایی ایران
ایران بیش از ۲۷۰۰ کیلومتر مرز ساحلی دارد و با داشتن استان‌ها و همچنین جزیره‌های متعدد در شمال و جنوب، نیازمند گسترش هر چه بیشتر صنعت حمل و نقل دریایی است. البته ایران در زمینه ساخت کشتی و قطعات آن جایگاه چندان مناسبی در سطح بین المللی ندارد. کشورهای آسیایی مثل چین، کره جنوبی و ژاپن در این زمینه پیشرو هستند. حتی جالب است بدانید که کشوری مثل ترکیه که در همسایگی ما نیز واقع شده، در این زمینه فعالیت گسترده‌ای دارد. بر اساس آمارهای موجود، تعداد کشتی‌های ساخته شده ایرانی به حدود ۲۰ فروند می‌رسد که بسیار ناچیز است. برآوردها نشان می‌دهند که ظرفیت ساخت ۴۰ فروند کشتی در سال در ایران وجود دارد که حتما باید از این ظرفیت استفاده شود.
انواع حمل و نقل دریایی از نظر نقاط جغرافیایی
حمل و نقل دریایی بیشتر جنبه بین المللی دارد و برای جابه‌جایی کالاها بین دو یا چند کشور مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. از این رو می‌توان حمل و نقل از طریق دریا را به انواع مختلفی تقسیم‌بندی کرد که در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم.
حمل و نقل دریایی در ایران
حمل و نقل با کشتی در کشور ما سابقه‌ای طولانی دارد. ایران به خاطر داشتن مرزهای آبی وسیع و همچنین قرار گرفتن در منطقه‌ای خاص و ویژه، از دیرباز حمل و نقل دریایی را آغاز کرده است. در حال حاضر هم از کشتی‌ها برای جابه‌جایی انواع کالاها، نفت و گار، مواد اولیه و … به نقاط مختلف جهان استفاده میشود.
حمل و نقل دریایی به کانادا
کانادا یکی از کشورهای پیشرو در زمینه حمل و نقل آبی است. بندر تورنتو یکی از بزرگترین بنادر این کشور است که بیشترین حجم مبادلات دریایی کانادا از طریق آن انجام میشود. در ایران شرکت‌های مختلفی هستند که کار حمل و نقل کالا از طریق کشتی به کانادا را انجام می‌دهند. معمولا کشتی‌هایی که از بنادر جنوبی کشور به مقصد کانادا حرکت می‌کنند، حدود دو ماه در مسیر هستند. البته با در نظر گرفتن مراحل اداری و مدتی که طول می‌کشد تا کالا به بندرگاه و از آنجا به کشتی منتقل شود، می‌توان گفت که این زمان بیشتر از دو ماه خواهد بود.
حمل و نقل دریایی به عمان
عمان یکی از همسایگان استراتژیک ایران است. این کشور مانند سایر کشورهای عربی که به آب‌های آزاد دسترسی دارند و اقتصادشان از طریق فروش نفت می‌چرخد، در صنعت کشتی‌رانی پیشرفت‌های زیادی داشته است. خوشبختانه روابط کشورمان نیز با کشور عمان رو به رشد و مثبت است. به همین خاطر حجم مبادلات تجاری بین ایران و عمان در سال‌های اخیر بیشتر از قبل شده و احتمالا در آینده نیز رشد خواهد داشت.
حمل و نقل دریایی بندرعباس
بندرعباس یکی از اصلی‌ترین بنادر کشور است که حجم زیادی از مبادلات تجاری دریایی ایران از طریق همین شهر صورت می‌گیرد. شرکت‌های زیادی در زمینه حمل و نقل دریایی بندرعباس مشغول به فعالیت هستند که تمام کارهای لجستیکی برای ارسال کالا از همه نقاط ایران به سایر نقاط جهان را انجام می‌دهند.
حمل و نقل دریایی آبادان
آبادان یکی از شهرهای جنوبی مهم ایران است که با داشتن پالایشگاه نفت و همچنین بندرگاه‌های بزرگ، نقش ویژه‌ای در مبادلات تجاری کشور از راه دریا ایفا می‌کند. شرکت‌های حمل و نقل دریایی آبادان در زمینه لجستیک کالا، نفت و سایر محصولات مشغول به فعالیت هستند.
حمل و نقل دریایی اسلامی
کشتی‌رانی جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۴۶ شروع به فعالیت کرده است. اما حمل و نقل دریایی این شرکت از سال ۱۳۴۷ آغاز شد. در ابتدا فقط شش فروند کشتی ایرانی مشغول به کار بودند که دو فروند در آب‌های خلیج فارس و چهار فروند در آب‌های بین‌المللی حضور داشتند. در حال حاضر، کشتی‌رانی ایران در راستای تحقق اهداف حمل و نقل دریایی اسلامی مشغول به فعالیت بوده و بخش عمده‌ای از مبادلات تجاری کشور در حوزه بین‌المللی از طریق همین نهاد انجام میشود.
بیمه حمل و نقل دریایی چیست؟
بیمه حمل و نقل دریایی در گذشته فقط شامل خساراتی می‌شد که که به واسطه دزدان دریایی یا آتش‌سوزی و غرق شدن کشتی به‌وجود می‌آمدند. اما امروزه بیمه حمل و نقل دریایی طیف گسترده‌تری از خسارات را دربر می‌گیرد. برای مثال، اگر کشتی‌ها به‌طور اتفاقی به یکدیگر برخورد کنند یا برای نجات خودشان مجبور شوند کالاها را به دریا بریزند، شرکت‌های بیمه موظف به تامین خسارت هستند. البته این شرکت‌ها فقط خسارات اتفاقی را پوشش می‌دهند و خسارت‌هایی که ناشی از فرسودگی کشتی یا مواردی از این قبیل باشد، جزو تعهدات این شرکت‌ها نیست.
تعهدات متصدی حمل و نقل دریایی چیست؟
معاهده بروکسل که در سال ۱۹۲۴ میلادی به تصویب رسید، یکی از قدیمی‌ترین قوانین حاکم بر حقوق دریایی است. همچنین در سال ۱۹۷۸ در هامبورگ نیز قواعد مشابهی در این زمینه وضع شده که جزو جدیدترین‌ها به شمار می‌رود. در این قوانین به تعهدات متصدی حمل و نقل دریایی با جزییات کامل اشاره شده است. مهمترین تعهدات متصدی حمل و نقل دریایی عبارتند از: آماده کردن کشتی و تامین سوخت کافی برای آن، آماده کردن انبارها و سردخانه‌های کشتی، صادر کردن بارنامه، تهیه طرح بارگیری و حمل کالاها و ….
سخن پایانی
حمل‌ونقل دریایی امروزه یکی از رایج‌ترین انواع حمل‌ونقل محسوب میشود. این موضوع به دلیل به‌صرفه بودن آن است. می‌دانیم که هر کالایی برای جابجایی به شرایط خاصی نیاز دارد. این موضوع باعث طراحی و تولید انواع کشتی شد. هر کدام از این کشتی‌های باری، با توجه به نیاز نگهداری کالا، به‌طور اختصاصی تولید می‌شوند. نه‌تنها کشتی‌های باری از لحاظ ساختار با یکدیگر متفاوت هستند، بلکه از لحاظ طی مسیر نیز باهم فرق دارند. برخی از آنها یک مسیر معینی را به‌طور مشخص طی می‌کنند، اما برخی دیگر مسیری که مشتری مشخص کند طی می‌نمایند.